TÜTÜN EKSPERLERİ DERNEĞİ

TÜTÜN MAMULÜ- SİGARA ÜRETİMİ

3.1. ÜLKEMİZDE SİGARA VE DİĞER TÜTÜN MAMULLERİ ÜRETİMİNE GENEL BAKIŞ

Çağımızın hızla gelişene koşulları yanında tüketici eğilimlerinde büyük değişmeler görülmekle birlikte, tütün mamulleri mal grupları içersinde geçmişten günümüze en çok sigara türünden tütün mamulleri tüketilmektedir. Sigaraların diğer tütün mamullerine göre tüketiminin oransal miktarı ülkemizde % 99 civarında olmaktadır.

Yine sigaralar içersinde de filtreli sigaraların oranı ise % 94 ün üstünde seyretmektedir ve bu oran yıllara göre hızla yükselmektedir. Örneğin; bunu aşağıdaki tabloda da görmek mümkündür.

Tablo 1

YILLAR İTİBARİYLE TÜTÜN MAMULLERİ ÜRETİM MİKTARLARI

Ülkemizde İstanbul, İzmir, Adana, Samsun, Malatya, Bitlis ve Tokat illerinde olmak üzere tütün mamulleri üretimi halen 8 fabrikada yapılmaktadır. Bu fabrikaların 7 sinde filtreli sigara yapılmasına karşılık sadece 3 tanesinde filtresiz sigara yapılmaktadır. Bunlarda İzmir, Samsun ve Bitlis fabrikalarıdır.

Mevcut olan fabrikalarımızı teknolojik özellikleri itibariyle incelemeye aldığımızda; Tokat, İstanbul, Adana ve Malatya sigara fabrikalarının günümüz teknolojisine yakın, vasat bir teknolojiyle üretimini sürdürdüklerini, İzmir,Samsun ve Bitlis fabrikalarının ise çağdaş teknolojiden çok uzak yöntemlerle çalıştıklarını görmekteyiz.

Ana mamul üretimi dağılımı itibariyle fabrikalarımız da şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır.

Tablo 2

FABRİKALARIMIZIN ÜRETTİKLERİ MAMUL CİNSLERİ

Tabloda gördüğümüz gibi sigara ve diğer tütün mamulleri üretimi de sigara fabrikalarında yapılmaktadır. Bu arada 7 fabrikanın coğrafi dağılımları gözden geçirildiğinde 1 tane Marmara, 1 tane Akdeniz, 2 tanesi Doğu Anadolu ve 2 tanesi de Karadeniz bölgesinde yer aldıkları müşahede etmekteyiz.

3.2. TÜTÜN MAMULLERİNİN NEVİLERİ VE KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

Sigara, puro, pipo tütünü, tömbeki tütünü, tatlı sert sarma tütün, çiğneme tütünü ve enfiye gibi tütün mamullerinin imali ile yaprak tütün damarlarının ayrılması, folyo tütün ve filtre çubuğu üretimi gibi işlemler tütün fabrikasyonu içinde ele alınmaktadır. Şimdi tütünü içilmek suretiyle tüketilen mamullerin nevilerini tanıyalım.

1. YURTİÇİNDE TÜKETİM İÇİN KIYILMIŞ TATLI SERT TÜTÜN

Genelde ülkemizde Doğu ve Güneydoğu bölgesinde kullanımı yaygın olan bir mamuldür. Zaten bu mamulün üretimi Bitlis fabrikasında yapılmasını bunu kanıtlamaktadır.

Tatlı sert tütünün en bariz özellikleri kıyılan tütünlerin aroma, tat ve sertlik niteliklerine sahip olmalarıdır. Ayrıca rengi bakır kırmızısı, ince telli saçaklı olması da istenen özelliktir. Tütünler çok ince bir kıyıma tabi tutularak 25 gramlık paketlere konularak 1 kiloluk ambalajlara konarak piyasaya sevk edilir.

2. PİPO TÜTÜNÜ

Bu mamul, tatlı sert tütün türü olup, çeşit ve kalitesine göre daha geniş kıyım eninde olması açısından da farklıdır.

Diğer taraftan da pipo tütünü başlıca iri kıtalı, Virginia , Kentaky, Burley ve Meryland vb. tütünlerden imal edilir. Ayrıca tat ve aroma gibi içim özelliklerini ıslah amacıyla soslandırma ve kokulandırma işlemlerine tabi tutulur. Kıyım enleri 1- 1.2 milimdir. Hatta piyasa da 3- 3.5 milim eninde kıyılmış, granül tanecikler haline dönüştürülmüş pipo tütünlerine de rastlamak mümkündür.

3. SİGARALAR

Genel görünümleri itibariyle özel kağıttan oluşturulmuş bir silindirin, kıyılmış tütün ile doldurulmasını andırırlar ve bu dış görünümlerine göre de şu şekilde gruplara ayrılmaktadır.

1. Papiroz tipler : Bu sigaranın, silindir şeklinde kağıt kovanının bir ucu karton ağızlık ile sonuçlanır. Kalan bölümü ise kıyılmış tütün ile doludur. Kovanın çapı 7.2 - 8.8 milimetredir. Tütün ile dolu kısmı 30-40 mm arasında olup karton ağızlık kısmı ise 40 mm dir. Tümü 75 mm uzunluğundadır. Bu tip sigaraların bazı nevilerinde ağızlığın içine 8-10 mm filtre kağıdı da konulmaktadır. Dünyada bu tür papiroz sigarları yegane eski SSCB'nde imal edilmektedir.
2. Filtresiz sigaralar : Kağıt kovanın içi tümüyle tütünler doldurulmuştur. Çapları yuvarlak veya yassıdır. Uzunlukları 40-140 mm arasında değişir. Fakat bizde üretilen filtresiz sigaralar genelde 69 mm olup çapı 8 mm dir. Ayrıca çap şekilleri itibariyle bu tür sigaralar yuvarlak, bastırılmış elips veya ovala yakın bir elips görünümünde olmaktadırlar.
3. Filtreli sigaralar : Bu sigaraların bir ucu selüloz asetatlı vb. kısa filtre çubuğu ile sonuçlanır. Filtreler sentetik kağıt türü liflerden özel olarak oluşturulmuş çubuklardır. Bizde üretilen filtreli sigaralar başlıca yuvarlak çevreli olup üç boyuttadır.

Bunlar ;

1. Uzunluğu 68 mm olan sigaralar. Bunlarda, sigaranın 58 mm'lik kısmı tütün ile dolu olup diğer 10 mm kısmı ise filtre çubuğudur.
2. King Sıze (Kral boyu) : Uzunluğu 85 mm olan sigaralardır. Bunlarda, tütün ile dolu olan kısım 65 - 70 mm arasında olup diğer 20 -15 mm'lik kısmı ise filtre çubuğudur.
3. Long Sıze (Uzun boylu) : Uzunluğu 100 mm olan sigaralardır. Piyasadaki en uzun boylu sigaralardır.

Bugün artık bizde de olduğu gibi dünya sigara üretimi sanayisi süper king sıze denilen 100 - 120 mm'lik filtreli sigaralar üretilmektedir.

Yapımlarında kullanılan ana madde tütün tipine göre de sigaraların bir sınıflandırılması yapılmıştır.

1. Oriental tipi sigaralar : Anımsanacağı gibi bunlar sadece Türk tipi tütünlerin karışımıyla, harmanlanmasıyla oluşturulmuş sigaralardır.
2. İngiliz ve Virginia tipi sigaralar : Bu sigaralar hiçbir Casing ve Flaworing uygulaması yapılmadan açık renkli Flue cured Virginialarından imal edilmiş sigaralardır. Üretimi isminden de anlaşılacağı gibi İngiltere'de en yaygındır.
3. Blended sigaralar : Başlıca üç tip tütünün Burley, Virginia ve Türk tipi tütünlerin çeşitli oranlarda kullanımı ile oluşturulan sigaralardır. Bu üç tip tütünün kullanımı sigaraların bir politip karışımın ürünü olduğunu göstermektedir. Zaten blend, karışım anlamındadır. Blended sigaralar kendi aralarında iki gruba ayrılılar. 1. Gruba mahsus olanlar aralarında sadece karışım yapılarak hiç katkı maddesi kullanılmadan imal edilenler. Sigaralara sos ve koku verilmemiştir. 2. gruba ise katkı maddeleri, özellikle sosların ve kokuların kullanımı ile gerçekleştirilen kokulu sigaralar dahil edilmektedir.
4. Esmer sigaralar : Sadece iri kıtalı esmer Kentaky tipi veya büyük oranda benzeri fair cured tütünlerinden ibarettir. İçim dumanı alkalik (bazik) ekstremlidir. Bu tip sigaralar başlıca Fransa'da ve eskiden kolonisi olan ülkelerde üretilip tüketilmektedir.
5. Mahorka tütünlerinden yapılmış sigaralar : Çok nadir de olsa bu tip sigaralar eski SSCB'de hala rastlanmaktadır. Zaten dünyada bu tip sigaranın en bariz özelliği büyük ölçüde nikotin ihtiva etmesi nedeniyle çok sert içimli olmasıdır.
6. Küba sigaraları : Bunları Fransız esmer sigaraların bir nevi benzeri olarak da mütalaa edebiliriz. Arlarındaki fark başlıca sigaraların oluşumunda yani sarılmasında kağıt yerine rekonstitüe tütün veya yaprak kullanılmasındandır. Bu tür sigaraların hala Güney Amerika ülkelerinde üretim ve tüketimi oldukça yaygındır.

4 - PUROLAR

Puro mamulü, doku yapısı esnek ve damarları ince nitelikli, büyük kıtalı puroluk tütünlerden üretilir. Şekil ve boyut itibariyle ayrı ayrı cinslere ayrılan purolar üç ayrı bölümden oluşur. Dolguluk olarak iri parçalanmış yapraklar kullanılır. Son yıllarda geçerli olan teknolojiye göre de iç sargılık olarak rekonstitüe tütün kullanılmakta ve daha sonra el ile dış sargı sarılmaktadır.

Puroların boyları 15 cm ve daha uzun da olmakla beraber şekilleri yuvarlak ve köşelidir. Bu mamulün içim özelliği, kendisine özgü tadı ve aromasıyla beraber duman reaksiyonunun bazik olmasıdır.

5 - TÖMBEKİ TÜTÜNÜ

Tömbeki mamulü, tütünün dumanını içerek kullanım şekillerinin son halkasını oluşturmaktadır. Bilindiği gibi tömbeki fabrikasyonu diğer dumanlı mamullerden farklıdır. Üretimi tamamen bir atölye uygulaması ile yapılıp, yoğun el emeği uğraşımı semeresidir. Tömbeki tütünün özelliği tatlı sert içimli olmasıdır.

Böylece ülkemizde ve diğer ülkelerde enfiyenin dışında üretilen ana mamullere özetle değinmiş olduk. Tabi bu konuları sigara fabrikasyonu haricinde tüm ayrıntılarıyla harmancılıkta inceledik. Yine de eski ve yeni bilgilerimiz arasında bir köprü kurmak amacıyla bazı konuları yeniden özet halinde tekrarladık. Sanırım konunun bütünlüğü açısından bazı tütün mamullerinin her ne kadar bizde üretimi yapılmasa bile, tütünün diğer dumansı olarak kullanım mamullerine de kısaca değinmekte yarar olacaktır.

Tütünün dumansız kullanım mamulleri çiğneme, emme ve enfiye tütünü olarak adlandırılan yapıtlardan ibarettir. Tütünün çiğnenerek ve emilerek kullanımı tarzı ilk önce denizciliği gelişmiş ülkelerde başlamıştır. Buna da neden eskiden gemilerin ahşap yapımlı ve her zaman yangın çıkma olasılığın yüksek olmasıdır. Mamuller genel olarak esmer ve yüksek nikotin ihtiva eden (% 5 - 6), kalın dokulu tütünlerden imal edilmektedir. Çiğneme veya emme esnasında hoşa giden bir tada ve kokuya kavuşturulmaları amacıyla Casing ve Flaworing işlemine tabi tutulurlar. Sonra çubuk, küçük dörtgen, yuvarlak vb. olarak sıkı bir preslemeye sokularak şekillendirilir.

Tütünü dilin altına veya çene ile yanak arasına yerleştirilerek tedricen emilen yapıt, emme tütünüdür. Mamul, tütün tozunu özel bir yapıştırıcının karıştırılması sonucunda küçük topçuklar haline getirmekle oluşturulur. Yukarıda belirttiğimiz gibi bu tür mamuller ülkemizde üretilmemektedir.

Ancak 1991 yılında Tekelin kayıtlarına göre bizde 100 kilogram enfiye imal edilmiştir. Yüksek nikotin içerikli tütünlerin, soslandırma, kokulandırma ve çok ince öğütülmüş toz haline getirilerek meydana getirilen enfiye, buruna çekilerek kullanılır. Yapıt buruna çekildiği zaman, burun boşluğunda yaptığı etki neticesinde hapşırma olur ve böylece vücutta bir rahatlama hissedilir. Tabi bu olayın, yani hapşırmanın zuhur etmesi doğrudan doğruya nikotinin burundaki sinir tepecikleri üzerinde yaptığı etkinin karşı tepkisidir.