TÜTÜNLERİN YANMA NİTELİĞİ
Tütünde aranan olumlu niteliklerinden birisi de iyi yanmadır. Ancak yanma yetenekleri sayesinde tütünler içilebilir ve içim özelliklerini belli eder.
Genellikle yanma bir fizikoşimik olay olup alev ve alevsiz olmak üzere iki biçimde olmaktadır. Her iki yanma sonunda ısı ve ışık oluşur.
Tütünlerin yanması alevsiz,kor halinde yavaş ve sürekli biçimde cereyan etmektedir. Tütünün tipine ve yanmanın hızına göre sigaranın ateş bölgesindeki ısı derecesi nefes aralarına göre nefes çekme anında daha yüksek olmakta ve çoğunlukla 500-700 0 C.arasında değişmektedir.
Tütün içilirken yanma sırasında oluşan kimyasal değişmeler ve bunların oluşum tarzlarının tütünün içim kalitesi üzerine önemli etkileri vardır. İyi yanma sonucu sigaranın ateş bölgesindeki ısı derecesi daha yüksek olacağından içim sırasında oluşma gereken kimyasal değişmeler daha kolay,uygun ve eksiksiz biçimde gelişir. İyi bir yanma sonunda oluşan oksıdatif maddeler tütün dumanının içim kalitesine yükseltir. Kötü yanma biçiminde ise kimyasal olayların gelişmesi engellendiğinden içim kalitesi düşük olur. Aynı çeşitli nedenler yüzünden yanma hızının değişmesi durumunda dumanın kimyasal birleşimi de değişik olacağından içimindeki kalite etkisi değişik olur.
Bu nedenle tütünlerde iyi yanma olumlu bir kalite niteliğidir.
Tütünün yanma niteliği öncelikle kimyasal birleşiminde anorganik maddelerin karakteristiği ve miktarlarıyla bağımlıdır. Kimyasal birleşimlerinde inorganik maddeler miktarındaki fazlalık(örneğin %7-9oranında olması) yanmaya güçleştirir ve dolayısıyla tütünün kalitesine düşürür. İnorganik maddelerden yanmayı en fazla etkileyenler potasyum ve klor birleşimleridir. Potasyum tuzları yanma üzerinde olumlu,klor tuzları ise olumsuz yönde etkiler gösterirler. Tütünde bulunan miktarları ve organik asitlerin potasyumla bağlı bulunması ve miktarlarının yeterli seviyede olması durumu bunların tütünün yanması sırasında kabartmaların oluşmasına sebebiyet verirler. Yanma bölgesinde oluşan süngerimsi kömür tabakası yanma yerine bitişik bulunan ve henüz yanmamış olan tütün ile havanın temasını sağlamış olacağından yanma olayı kolaylıkla cereyan eder. Tütünlerin yanmasında potasyumun katalizör olarak önemli rolü vardır.
Klorun özellikle kalsiyum ve magnezyumla bağlı bulunması durumunda ise yanma sırasında kabarmalar olmadığından burada oluşan kömür tabakası süngerimsi biçimde olmaz. Bu tuzların erime noktalarının düşük derecede olmasından bunlar kolaylıkla yapışkan bir sıvı haline gelerek tütünle havanın temasına engeller ve dolayısıyla yanmayı kötüleştirir.
Tütünün kimyasal birleşiminde potasyum ve kalsiyum miktarlarının eşit olması veya potasyum miktarının daha fazla olması durumu yanma olayına kolaylaştırır. Buna karşılık kimyasal birleşimlerinde klor maddesi miktarlarının düşük olmasına rağmen kalsiyum miktarının fazla oluşu yanmayı azaltır.
İnorganik maddelerden başka tütünün birleşiminde bulunan bir kısım organik de tütünün birleşiminde bulunan bir kısım organik maddelerin de tütünün yanma yetenekleriyle ilişkisi vardır. Bunlardan proteinler,azot birleşikleri kompleksi ve pektinler yanma üzerinde olumsuz,buna karşılık,çözünen karbonhidratlar,malik ve sitrik asitleri ise yanmayı kolaylaştırırcı yönde etkiler. Ancak organik birleşiklerinin tütünün yanma yeteneği üzerinde yaptığı etkinin derecesi inorganik maddelerden olduğu kadar önemli değildir.
Yukarıda belirtilen kimyasal birleşim faktörleri ile birlikte tütünün fiziksel yapısı,yetiştirdiği ortamın toprak ve iklim koşulları,ve tip özelliği,yaprakların olgunluk ve el durumu ve benzeri faktörleriyle yanma yeteneği arasında işler vardır.
Yoğunlukları uygun derecede yaprak dokularının ince olması tütünlerin yanmasını artıran faktörlerdir. Dokuları kalın olan yapraklardaki odunumsu selüloz maddelerin yüksek oranda olması yanmayı güçleştirir. Yoğunluk dereceleri yüksek olan küçük hücreli ve sık dokulu yapraklardaki azotlu maddeler miktarlarının oranının yüksek olması yanma yeteneğini düşürücü biçimde etkiler. Buna göre burada yaprağın kalınlığı,yüzey birimi ağırlığı ve hacimsel ağırlık durumları ile yanma derecesi ters oranlıdır.
Ayrıca yaka,yarım yaka ve iskeletli topraklarda yetiştirilen tütünlerin,ova ve zengin topraklarda yetiştirilenlere göre yanma dereceleri daha iyidir.
Dünyada üretilen tütün tipleri arasında en iyi yananlar puroluk tütünlerdir. Sigaralık tütün tiplerinden ise yanma dereceleri en yüksek olanlar oriental tip tütünleridir.
Yeşil kalmış veya tam olgunlaşmamış durumda olanların tütünlerin olgunlaşmış olanlara göre yanma dereceleri düşüktür. Doku yoğunlukları en düşük olan dip ellerin yanmaları en iyidir. Yukarı ellere gidildikçe yanma derecesi azalır.
Yanma yetenekleri iyi olan tütünlerin yanmaları sırasında organik maddeler tümüyle yandığından küllerinin rengi genellikle açık olur. Orta ve kötü yanan tütünlerin organik maddelerinde tam bir yanma olmadığından yanmanın derecesine göre küllerinin rengi koyulaşarak gri,koyu gri ve siyah bir renk alır. Bu itibarla tütün külünün renk durumu tütün kalitesi hakkında bir bilgi vermektedir. Genellikle küllün açık olması daha yüksek koyu olması ise daha düşük kaliteye işaret sayılır. Tütün külünde açıktan koyuya doğru gittikçe görülebilen renkler sırasıyla beyaz,açık gri,gri,koyu gri ve siyahtır.
Tütünlerde yanma niteliğin ölçümü ve değerlendirilmesi sigara biçimlerinde pratik metotlarla ve lâboratuarlarda aletler aracılıyla olmak üzere iki türlü yapılmaktadır.
Tütün yaprak halinde iken pratik metotla yapılan ölçmeler çoğunlukla puroluk tütün tiplerinde uygulanmaktadır. Amsterdam ve Hamburg gibi,Avrupanın en büyük tütün giriş limanlarında satıcılar ile alıcılar ve komisyoncuların puroluk tütünlerin ekspertizlerinde diğer kalite faktörleriyle birlikte yanma yeteneğinin ölçülmesi işlemi çok eskiden beri uygulanmaktadır. Bu muayene şu şekilde yapılır:
Hava cereyanı bulunmayan bir yerde yaprak yatay olarak tutulur ve yaprak ayasının homojen bir yapılışı olmaması sebebiyle orta damarın iki yanındaki damarlar arası çeşitli noktalara sigara ateşi veya kızıl derecede ısıtılmış bir metalik uçla dokunularak aya yakılır. Yaprağın yakılan noktasından itibaren yanmanın hızı ve ateşin yayılışı mesafesi gibi belirtilen kıyaslanarak yanma derecesi ölçülür.
- Yaprak hiç yanmaz veya ateşle dokunulan yer kömürleşir. Bu gibi belirtiler tütünün yanma derecesinin kötü olduğunu veya yanma yeteneğinin sıfır olduğunu gösterir.
- Yaprağın dokunulan noktası yanar ancak ateş kaldırılınca hemen söner. Bu az yanan veya güç yanan tütünlerin yanma belirtileridir.
- Orta yanma derecesinde olan tütünlerin yanış belirtileri şöyledir: a)Yaprak ayası yanar ve az sonra söner. Yanan yüzeyin capı 15mm.Kadardır. b)Yakılan noktadan itibaren yanma yalnız bir yöne doğru yayılır.
- Yaprak dokusu yakıldıktan sonra ateşin yavaşca ve düzensiz bir biçimde yayılması ve yanan yüzey çapının 20mm.Kadar olması belirtileri oldukça iyi yanma derecesini gösterir.
- Yanma yeteneğinin iyi derecede olması halinde yaprak ayasının yakıldığı noktasından itibaren yanma hızla ilerler fakat yan damarları aşamaz. Yanan yüzeyin çapı 25-30mm.Kadar olur.
- Yanmanın daha yavaş ancak düzgün bir biçimde devam etmesi ve yan damarları da aşarak ilerlemesi ve yanan yüzey çapının 35-40mm.Veya daha fazla olması belirtileri yanma yeteneğinin çok iyi derecede olduğunu gösterir.
Sigaralık tütünlerin yanma durumlarının ölçülmesi tütünler kıyılıp sigara haline getirildikten sonra yapılır. Ölçme işlemi pratik muayeneler ve laboratuar muayeneleri olmak üzere iki biçimde gerçekleştirilir.
Yanma durumunun belirlenmesi amacıyla yapılan pratik muayene sigaranın içilmesi tarzında olur. Burada önce muayenesi yapılacak sigara yakılır ve içilmesi sırasında orta kuvvetle nefes çekildiğinde yanma bölgesindeki yanışın hızı ve yanma yerinin mesafesi fazla olursa,çekilen duman ağzı dolduracak miktarda ise,dumanın sıcaklığı ağızda belirli derecede duyulursa ve ayrıca sigara kül tablası üzerine bırakıldığında sonuna kadar yanmaya devam ederse bu belirtiler sırasıyla sigaranın çok iyi yandığına işaret sayılır.
Bunun tersine,sigara yakılıp içimi sırasında kuvvetli nefes çekilmesine karşı az miktarda dumanın oluşabilmesi,yanışın çok zayıf ve yanma mesafesinin gayet az olması ve sigara kendi haline bırakıldığında hemen sönmesi gibi belirtiler sigaranın kötü yandığını gösterir.
Orta derecede bir yanma ise tütün dumanın ağzı doldurabilmesi için normalden daha kuvvetli bir nefes çekişine ihtiyaç göstermesi,yanma mesafesinin gayet az olması ve kendi haline bırakıldığında 2-3 dakika sonra sönmesi gibi işaretlerle kendini belli eder.
İyi yanan sigaralarda ateşin koru ve külü toplu ve sıkı,kül rengi açık gri,dumanı ise mavimsi açık gri renkte olur ve gözleri pek yakmaz. Yanma kötüye doğru gittikçe dumanın rengi koyulaşır ve gözleri yaşartıcı gri renge dönüşür.
İyi yanan sigaralarda yanma bölgesi kestane renginde ince ve düzgün bir yüksük biçiminde görülür. Yanma kötüleştikçe yanış yeri genişler,yanma yerinin rengi siyahlaşır ve düzgünlüğünü kaybeder. Burada çoğunlukla sigara kağıdı üzerinde zifir lekeleri meydana gelir. Kötü yanan sigaraların küllerin renkleri de koyu gri veya siyah olmaktadır.
laboratuar çalışmalarında tütünlerin sigara biçiminde iken yanma derecelerinin ölçülmesinde uygulanan üç metodun yapılışı özetle aşağıda belirtilmiştir:
1-Sigaranın Serbest Bırakılarak Yanması:
Sigara yakılır ve hiç nefes çekilmeden yanmayan uçundan yatay durumda inçe bir çiviye tesbit edilir. Sigaranın tamamının veya bir kısmının yanması veya hemen sönmesine göre yanma durumunun derecesi belirlenir.
2-Yanma durumunun sürekli olarak hafif vakum yapan aletlerde ölçülmesi ve sigaranın yanış süresine göre yanma durumunun değerlendirilmesi biçiminde yapılan işlem.
3-Yanma durumunun sigara içiminin taklit eden biçimde kesintili vakum yapan aletlerle ölçülmesi. Burada 2-3 saniyelik bir çekişten sonra 27-28 saniye ara verilir. Bu biçimdeki çekiş ve kesintiler sigara bitinceye kadar sürdürülür. İşlem sonunda yanma derecesi değerlendirilir.
Her üç metodun uygulanması sonunda alınan sonuçlara göre yanma durumunun değerlendirilmesinde şu hususlar dikkate alınır.
a-Kendi kendine yanmada,yanmanın sürekliliği yani ateş tutma süresinin ölçümü.
b-Yanan kısmın mm. olarak mesafesinin veya gram olarak ağırlığının oranı. Burada yanmanın hızı mm./dakika;mm2/dakika ve gr./dakika olarak tanımlanır.
Yanma durumlarının ölçülmesi sonucu edinilen bilgilere göre yanma dereceleri çok iyi,iyi,orta ve kötü deyimleriyle nitelendirilir.
Yanma durumunun belirlenmesi konusunda yapılan denemeler için önerilen en iyi metodlardan birisinde işlemin tütün yapraklarından alınan belli ölçülerdeki ve miktarlardaki aya parçaları üzerinde yapılmasını,diğerlerinde de tütünlerin kurutulup toz haline getirildikten sonra tozların yakılması süretiyle belirlenmesinin uygun olacağı savunulmaktadır.
Bütün bu çalışmalar tütünlerde yanma niteliğinin ne derece önemli olduğunu göstermektedir.
